Od kilku lat obserwowany jest duży wzrost liczby cudzoziemców nie tylko na podlaskim rynku pracy, ale także w całej Polsce. Duża ilość obcokrajowców, którzy wybierają nasz kraj, ma wpływ nie tylko na zmiany rynku pracy, ale także na codziennie funkcjonowanie i relacje z obywatelami Polski, coraz częściej stykającymi się w swoich miejscach pracy, wypoczynku czy po prostu miejscu zamieszkania, z cudzoziemcami. W samym tylko 2018 roku ważne dokumenty uprawniające do pobytu w Polsce wydane przez wojewodę podlaskiego posiadało około 8 tys. cudzoziemców, podczas gdy w 2014 roku było to trochę ponad 2,5 tys. Rośnie też lawinowo liczba cudzoziemców ze Wschodu podejmujących pracę na podstawie tzw. procedury oświadczeniowej. W 2018 roku podlaskie urzędy pracy zarejestrowały ponad 27 tys. oświadczeń, a więc piętnastokrotnie więcej niż cztery lata wcześniej.

Napływ obcokrajowców do Polski związany jest z coraz większą atrakcyjnością naszego kraju oraz dużą ilością miejsc pracy czekających na pracowników. Problemy z obsadzeniem miejsc pracy to efekt m.in. wielu niekorzystnych w gruncie rzeczy zjawisk demograficznych i społecznych: niskiego przyrostu naturalnego, starzenia się społeczeństwa czy dużej migracji Polaków, zwłaszcza młodych, w wieku produkcyjnym, którzy przebywają za granicą w celach zarobkowych.
W okresie od lipca do września 2019 roku Instytut Badawczy IPC z Wrocławia przeprowadził na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Białymstoku badanie na temat cudzoziemców na podlaskim rynku pracy. Badanie objęło różne grupy osób: w badaniu ilościowym wzięli udział przedstawiciele pracodawców (500 przedsiębiorstw z całego województwa podlaskiego); natomiast w jakościowym: cudzoziemcy, instytucje wspierające cudzoziemców, jak i agencje zatrudnienia. Głównym celem badania było określenie aktualnej i przyszłej sytuacji w zakresie zapotrzebowania na pracę i kwalifikacje cudzoziemców na podlaskim rynku pracy. Dzięki tak szerokiej grupie osób, które zostały przebadane, możliwe było poznanie z różnych perspektyw sytuacji podlaskich przedsiębiorstw znajdujących się w obliczu braków kadrowych, a także sytuacji samych cudzoziemców na podlaskim rynku pracy.

Badanie wykazało, że średnio około 1 na 10 podlaskich firm zatrudnia cudzoziemców. Obcokrajowców zatrudniają głównie firmy liczące co najmniej 10 pracowników (25%). Natomiast mikrofirmy, a więc przedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób, zatrudniają obcokrajowców znacznie rzadziej (9%). Cudzoziemcy znajdują zatrudnienie głównie w branżach związanych z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi oraz z rolnictwem. Przedstawicieli  przedsiębiorstw, którzy nie zatrudniają obcokrajowców, zapytano o przyczyny takiego stanu rzeczy. Główne powody wymieniane przez pracodawców to niższe kwalifikacje cudzoziemców niż polskich pracowników (taką przyczynę wskazało 26% firm niezatrudniających cudzoziemców), ich mniejsza wydajność w stosunku do polskich kolegów (19% wskazań) oraz generalnie większa chęć zatrudniania Polaków (21%), zwłaszcza że ¾ badanych firm deklaruje, że na wolne stanowiska bez trudu znajdzie polskich pracowników.

Zatrudniani cudzoziemcy najczęściej pochodzą z Białorusi i Ukrainy (67% wskazań w przypadku pierwszego kraju i 65% w przypadku drugiego). Jest to w dużej mierze efekt przygranicznego położenia województwa podlaskiego oraz jego bliskości zarówno tej geograficznej, jak i kulturowej do tych krajów. Podkreślają to zresztą badani cudzoziemcy, którzy zwracają uwagę, że wybrali to województwo właśnie z powodu jego bliskości do swojej ojczyzny oraz wielu podobieństw kulturowych, które pozwalają im się łatwiej odnaleźć w nowym miejscu. Cudzoziemcy przyjeżdżają na Podlasie z rodzinami lub zamiarem ich późniejszego sprowadzenia. Najczęściej rodziny takie integrują się z lokalną społecznością. Jeśli tego nie robią, to przede wszystkim ze względu na fakt, że pobyt w Polsce jest zbyt krótki, by nawiązywać bliższe relacje z miejscowymi. Wg  sporej grupy pracodawców, wielu cudzoziemców omija województwo podlaskie jako swoje miejsce pracy i zamieszkania głównie ze względów finansowych, bowiem gdzie indziej można zarobić więcej (taką odpowiedź wskazało aż 38% badanych), a także inne województwa są bardziej atrakcyjne zarówno jako miejsce pracy (21% wskazań), w którym ma się lepsze szanse na rozwój kariery (8%), jak i są bardziej atrakcyjne pod względem warunków zamieszkania (12% odpowiedzi).

Badani pracodawcy zwykle nie mają większych problemów przy zatrudnianiu pracowników z zagranicy (taką odpowiedź wskazało 38% badanych). Jedno na dziesięć przedsiębiorstw planuje zatrudnienie cudzoziemców, przede wszystkim w charakterze robotników produkcyjnych i rolnych. Niemniej jednak pewna grupa wskazała na bariery, które pojawiają się przy chęci zatrudnienia cudzoziemców. Są to  głównie skomplikowane warunki formalnoprawne (25%), relatywnie wysokie koszty zatrudnienia takich osób (22%), oraz, co ważne, konieczność przygotowania takich osób do wykonywania zawodu (19%).

Badaniu, oprócz pracodawców i cudzoziemców, zostali także poddani przedstawiciele agencji zatrudnienia, zrzeszeń przedsiębiorców oraz instytucji wspomagających integrację obcokrajowców. W ich opinii rynek podlaski jest rynkiem rozwijającym się. Niemniej jednak mieszkańcy zamieszkujący województwo nie są wystarczającą siłą roboczą, stąd potrzeba uzupełniania kadr przez zasoby pracy z zagranicy. Gospodarka województwa podlaskiego rozwija się także w związku ze zwiększającym się eksportem. Generuje on dalszy wzrost na popytu na pracowników, w tym na pracowników wykwalifikowanych. W opinii badanych specjalistów najbardziej brakuje pracowników do branż i zawodów wymagających pewnych technicznych kwalifikacji. Są to takie zawody jak budowlaniec, murarz, tynkarz, kierowca, spawacz, ślusarz, choć oczywiście potrzebni również pracownicy niewykwalifikowani do wykonywania prostych prac.
Jak widać, sytuacja na podlaskim rynku w związku z napływem cudzoziemców jest bardzo dynamiczna. Zwiększa ją także odpływ mieszkańców województwa do innych części kraju, a także za granicę. Migracje te sprawiają, że województwo podlaskie w związku ze swoim rozwojem gospodarczym jest niejako „skazane" na uzupełnianie siły roboczej pracownikami z zagranicy. W związku z tym należy podjąć szereg działań, które sprawią, że przyjeżdzający do Polski cudzoziemcy wybierać będą właśnie województwo podlaskie. Efekt taki można osiągnąć kilkoma sposobami. Przede wszystkim niezbędna jest aktywna polityka i działania promocyjne w krajach ościennych, które są zbliżone kulturowo do województwa podlaskiego, mające na celu zaprezentowanie województwa podlaskiego jako atrakcyjnego miejsca do pracy i życia. Niezmiernie ważne jest także, by zintensyfikować działania związane z integracją cudzoziemców przebywających na terenie województwa podlaskiego. Niezbędne do tego jest nie tylko uproszczenie procedur oraz wsparcie przy załatwianiu początkowych formalności w urzędach i przy poszukiwaniu mieszkania i szkoły dla dzieci, ale także nauka języka polskiego oraz różnego rodzaju zajęcia, które takie osoby powinny przechodzić, by móc poznać warunki życia i zwyczaje, jakie panują w Polsce.

Część działań związanych z ułatwianiem przyjazdu i pobytu cudzoziemców w Polsce, w tym w województwie podlaskim, wykracza jednak poza możliwości samorządów, zatem niezbędne są działania podejmowane na poziomie centralnym. Należy stworzyć ujednoliconą i uproszczoną ścieżkę uznawania kwalifikacji cudzoziemców na polskim rynku pracy. Pozwoli to na uzupełnienie wakatów, szczególnie w zakresie stanowisk, które wymagają bardziej skomplikowanych kwalifikacji oraz posiadania formalnych uprawnień. Biorąc pod uwagę rozwój polskiej gospodarki oraz brak odpowiednich zasobów siły roboczej, wydaje się, że niezbędne jest podejmowanie różnorakich i zakrojonych na szeroką skalę działań mających na celu lepszą adaptację cudzoziemców w Polsce, a także kontrolę zjawiska migracji, które w chwili obecnej jest zjawiskiem wymagającym większej regulacji.